رَجَب یا رَجَب المُرَجَّب هفتمین ماه از ماههای قمری و نخستین ماه از ماههای حرام است. بر انجام حج عمره، روزه و عبادت در این ماه تأکید شده است.
از پیامبر(ص) نقل است: رجب ماه خداست، شعبان ماه من است و رمضان ماه امت من است. همچنین ثواب روزهداری یک روز ماه رجب را ثواب یک ماه روزه ذکر کرده است." نخستین شب جمعه ماه رجب را لیلة الرغائب میگویند که برای آن اعمال و آدابی خاصی ذکر است. در ایران سنت اعتکاف در روزهای ۱۳ تا ۱۵ این ماه، که به ایام البیض معروفند، انجام میشود.
رجب به معنای بزرگ داشتن و عظیم شمردن است. ماه رجب به معنای ماهی است که بزرگ و محترم شمرده میشود. به نقل منابع لغوی، عرب از دوران پیش از اسلام این ماه را بزرگ میداشته و از جنگ در آن پرهیز میکرده است. مُرَجَّب هم به معنای بزرگ داشته شده است.
ماه رجب با اوصاف و نامهای دیگری نیز خوانده شده است. به این ماه «رجب الفرد» گویند؛ به این جهت که از سه ماه حرام دیگر که در پی هم واقع شدهاند، یعنی ذیالقعده، ذیالحجه و محرم جدا افتاده است. به این ماه «رجب المُضَر» نیز گویند، به این جهت که قبیله مُضَر برای این ماه احترام ویژهای قائل بودند. رجب الاصم، رجب المُرَجَّب، رجب الحرام، مُنصَل الأَسِّنه و مُنصِل الألّ از دیگر نامهای این ماه است.
در نامگذاری این ماه به «رجب الاصب» و «رجب الاصم» از پیامبر اکرم (ص) نقل است که فرمود:
«یُسَمَّی شَهرُ الرَّجبِ الاَصَبَّ ِلاَنَّ الرّحمةَ تُصَبُّ عَلَی اُمَّتی فیهِ صَبّاً وَ یُقالُ الاصَمُّ لِاَنَّهُ نُهِیَ فیهِ عَن قِتالِ المُشرکینَ وَ هُوَ مِنَ الشُّهورِ الحُرُم.» «ماه رجب را اصبّ نامیدهاند چون در این ماه رحمت الهی بر امت من فرو میریزد و ماه اصم میگویند چون در این ماه از جنگ با مشرکان نهی شده است و چون صدایی برای فرا خواندن به جنگ در این ماه شنیده نمیشود گویا این ماه از این نظر ناشنواست.»
ماه رجب پیش از اسلام
نوشتار اصلی: ماه حرام
ماه رجب نزد اعراب جاهلی حرمت و ارزش والایی داشته است به گونهای که در این ماه جنگ، خونریزی، قتل، غارت و شبیخون ممنوع و حرام بوده است. پس از ظهور اسلام بر اعتبار و ارزش این ماه افزوده شد و جنبههای دینی به این ماه قداست بخشید.
فضیلت ماه رجب
از عبدالله بن عباس نقل است که چون ماه رجب فرا میرسید، مسلمانان اطراف پیامبر حلقه میزدند و پیامبر پس از ثنای خداوند و یادی از پیامبران پیش از خود میفرمود:
«ای مسلمانان! ماه بزرگ و با برکتی بر شما سایه افکنده است و آن ماه اصبّ است که رحمت الهی بر کسی که او را پرستش میکند فرو میریزد مگر مشرک یا کسی که بدعتی را در اسلام اظهار و ایجاد کرده است. به راستی که در ماه رجب شبی است که هر کس در آن بیدار باشد و نماز گزارد خداوند جسدش را بر آتش حرام میکند و هزار مَلِک با او مصافحه میکنند و هزار ملک تا همانند آن روز برای او استغفار میکنند. سپس فرمود: هر کس روزی از ماه رجب را روزه بگیرد، از ترس روز قیامت در امان است و از آتش جهنم نجات مییابد».
برای روزه ماه رجب پاداش و فضیلتهای گوناگونی نقل شده است:
وجوب بهشت و دوری از آتش جهنم: از امام کاظم (ع) نقل شده که در ماه رجب حسنات دو برابر و گناهان در آن محو میشود. هر کس یک روز از ماه رجب را روزه بگیرد بهاندازه مسیر صد سال جهنم از او دور میشود و کسی که سه روز از ماه رجب را روزه بگیرد بهشت بر او واجب میشود. همچنین از پیامبر نقل شده که در بهشت قصری است که جز کسانی که ماه رجب را بسیار روزه داشتهاند در آن راه نمییابند.
برآورده شدن حاجات و پاکی از گناه: از امام رضا (ع) نقل شده کسی که دو روز از ماه رجب را روزه بگیرد، خداوند در روزی که او را ملاقات میکند از او راضی میشود و خداوند او را نیز از خود راضی میکند و طلبکارانش را نیز در روز قیامت راضی خواهد کرد. و آن کس که هفت روز از ماه رجب را روزه بگیرد، درهای آسمانهای هفتگانه بر روح او هنگام مرگش گشوده میشود تا به ملکوت اعلی میرسد و کسی که هشت روز از رجب را روزه بگیرد، درهای هشتگانه بهشت برایش باز میشود وکسی که پانزده روز از رجب را روزه بگیرد، خداوند تمام حاجاتش را برآورده میکند؛ مگر آنکه حاجتش درباره گناه یا قطع رابطه با خویشان باشد و آن کس که تمام ماه رجب را روزه بدارد از گناهانش مانند روزی که از مادر متولد شده پاک میشود، و از آتش آزاد میشود و در بهشت با نیکان همنشین خواهد بود.
امان از عذاب قبر از پیامبر (ص) درباره جماعتی از مردگان که در قبر در حال عذاب بودند نقل شده که اگر اینان ماه رجب را روزه میگرفتند و شبزندهداری میکردند در قبرهایشان عذاب نمیشدند.
عمره رجبیه
بنا بر روایتی که از امام صادق نقل شده، انجام عمره در ماه رجب بر عمره دیگر ماهها برتر است.
اعمال ماه رجب
در کتاب مفاتیح الجنان در بخش اعمال ماه رجب اعمال زیر ذکر شده است:
از رسول اکرم(ص) روایت شده که: "هر کس در ماه رجب صد مرتبه بگوید: "أَسْتَغْفِرُ اللهَ الَّذِی لا إِلَهَ إِلا هُوَ وَحْدَهُ لا شَرِیک لَهُ وَ أَتُوبُ إِلَیهِ" و آن را به صدقه ختم فرماید حق تعالی برای او به رحمت و مغفرت و کسی که چهار صد مرتبه بگوید بنویسد برای او اجر صد شهید عطا فرماید.
از رسول خدا(ص) روایت است: کسی که در ماه رجب هزار مرتبه "لا إِلَهَ إِلا اللهُ" بگوید خداوند عز و جل برای او صد هزار حسنه عطا کند و برای او صد شهر در بهشت بنا فرماید.
روایت است کسی که در رجب در صبح هفتاد مرتبه و در شب نیز هفتاد مرتبه بگوید: "أَسْتَغْفِرُ اللهَ وَ أَتُوبُ إِلَیهِ" و پس از اتمام ذکر، دستها را بلند کند و بگوید: "اَللَّهُمَّ اغْفِرْ لِی وَ تُبْ عَلَیَّ" اگر در ماه رجب بمیرد خدا از او راضی باشد و به برکت ماه رجب، آتش او را لمس نکند.
در کل این ماه هزار مرتبه ذکر: "أَسْتَغْفِرُ اللهَ ذَا الْجَلالِ وَ الْإِکرَامِ مِنْ جَمِیعِ الذُّنُوبِ وَ الْآثَامِ" گفته شود.
سه روز از این ماه را که پنجشنبه و جمعه و شنبه باشد روزه گرفته شود.
از حضرت رسول اکرم روایت شده است که: "هر کس در یک شب از شبهای ماه رجب ده رکعت نماز به این نحو که در هر رکعت حمد و قل یا ایها الکافرون یک مرتبه و توحید سه مرتبه بخواند، خداوند گناهان او را میآمرزد."
بعد از نماز مغرب بیست رکعت، یعنی ۱۰ تا دو رکعتی نماز گزارده شود.
بعد از نماز عشاء دو رکعت نماز گزارده شود: در رکعت اول حمد و ألم نشرح یک مرتبه و توحید سه مرتبه و در رکعت دوم حمد و ألم نشرح و توحید و معوذتین خوانده شود و پس از سلام، سی مرتبه لا إِلَهَ إِلا اللهُ بگوید و سی مرتبه صلوات بفرستد.
خواندن سی رکعت نماز که در هر رکعت یک بار حمد و ده مرتبه سوره توحید
دوازده رکعت نماز که هر دو رکعت به یک سلام ختم میشود که در هر رکعت هر یک از سورههای حمد، توحید، فلق، ناس، آیة الکرسی و قَدْر چهار مرتبه و بعد از سلام چهار مرتبه گفته شود:
خواندن دوازده رکعت نماز که در هر رکعت سورههای حمد و فلق و ناس را یکبار و نیز اخلاص چهار بار خوانده میشود و بعد از اتمام نماز، گفته شود: "لا اله الا الله والله اکبر الحمد لله وسبحان الله ولا حول ولا قوه الا بالله العلی العظیم"
از این شب با نام «لیلة المحیا» به معنای شب احیا و شب زنده داری نیز نام برده شده است.
خواندن دوازده رکعت نماز که در هر رکعت سوره حمد و یس را بخواند پس از نماز، چهار بار سوره حمد را بخواند و سپس چهار بار بگوید: "لا اله الا الله والله اکبر والحمد لله وسبحان الله ولا حول ولا قوه الا بالله العلی العظیم" و بعد چهار بار بگوید: " الله ربی لا اشرک به شیئاً"